Ήταν Αύγουστος του 2000 όταν πρωτοεπισκέφθηκα την Τουρκία. Μια Τουρκία στα πρόθυρα της δαγκάνας του ΔΝΤ (καλή ώρα), λίγους μήνες πριν την έναρξη του μεγαλύτερου και διαρκέστερου αγώνα φυλακισμένων στον κόσμο - μια απεργία πείνας διαρκείας των πολιτικών κρατούμενων, μελών των Τουρκικών παράνομων επαναστατικών κομμάτων και οργανώσεων της Αριστεράς, που διήρκεσε χρόνια ενάντια στα κελιά απομόνωσης, ενάντια στα λευκά κελιά. Μια χώρα στρατιωτικοποιημένη, με καραούλια σε κάθε γωνία. Με μια οικονομία τόσο ασταθή που καθημερινά με τον κλείσιμο των μαγαζιών, ουρές ανθρώπων περίμεναν σε κάποιο από τα δεκάδες ανταλλακτήρια για να μετατρέψουν τις εισπράξεις της ημέρας σε δολάρια. Η κυβέρνηση Ετζεβίτ έπνεε τα λοίσθια, ενώ οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης δεν είχαν καμία επαφή με την Τουρκική κοινωνία. Γιατί το πολιτικό σύστημα του "βαθέως κράτους" της Τουρκίας που κυριαρχούσε από τη δολοφονία του Μεντερές to 1961 μέχρι και εκείνη την εποχή ήταν ήδη στον αναπνευστήρα για χρόνια. Για να επιβιώνει δε δίσταζε να χρησιμοποιεί τη δικαιοσύνη βγάζοντας παράνομα όλα τα λεγόμενα "φιλοϊσλαμιστικά" κόμματα - με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτό του Ερμπακάν που φυλακίστηκε - ενώ στα δύσκολα καθάριζε ο στρατός. Επίσης, διατηρώντας το όριο του 10% για την είσοδο στη Βουλή, δεν επέτρεπε την εμφάνιση κάποιου Κουρδικού κόμματος - όπως και το ελληνικό 3% δεν επιτρέπει την εμφάνιση Τουρκικού κόμματος στη Θράκη - αλλά ακόμα και την εμφάνιση κάποιας δύναμης με τοπικές αναφορές στις στερημένες Ανατολικές περιοχές της χώρας που ζούσαν σε συνθήκες μεσαίωνα.
Πώς όμως μια φανερή κοινωνική πλειοψηφία δεχόταν να μένει χωρίς πολιτική εκπροσώπηση για τόσα χρόνια? Η καταστολή δεν αρκεί να το επιτύχει αυτό, χρειάζονται κάποια ιδεολογήματα, κάποια "εθνικά σύμβολα" και κάποια φόβητρα. Το μεγαλύτερο σύμβολο, ο εθνάρχης των Τούρκων, ο άνθρωπος που κατάφερε να μαζέψει τα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να τη σώσει από τον αφανισμό στα πεδία των μαχών του Α Παγκοσμίου Πολέμου - κυρίως στις μάχες της Καλλίπολης και δευτερευόντως στον Καυκασο - να αποκρούσει τις επιθέσεις του ελληνικού μεγαλοϊδεατισμού, ο Κεμάλ Ατατούρκ λατρευόταν - και εν πολλοίς λατρεύεται και σήμερα - σαν θεός στην Τουρκία. Και αυτός ήταν που έστρεψε τη χώρα προς τη Δύση και την κοσμικότητα στέλνοντας τη θρησκεία στο περιθώριο. Μια απλή αναφορά στο πρόσωπό του αρκούσε να δικαιολογήσει οποιαδήποτε κατασταλτική κίνηση εναντίον των πολιτικών δυνάμεων του Ισλάμ - μετριοπαθών ή μη. Και το φόβητρο του PKK αρκούσε για να δικαιολογήσει τη διαστροφή του εκλογικού συστήματος. Γιατί λοιπόν αυτό το φαινομενικά ανίκητο σύστημα κατέρρευσε εν μία νυκτί στις βουλευτικές εκλογές του 2002? Η απάντηση - και σε αυτήν την περίπτωση - πρέπει να αναζητηθεί στον τομέα της οικονομίας. Η παρουσία και η δράση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου άλλαξε τους πολιτικούς συσχετισμούς της Τουρκίας μετά από δεκαετίες κυριαρχίας των σκληρών κεμαλιστών.
Για να καταλάβει κάποιος το πόσο απότομη ήταν αυτή η αλλαγή, αρκεί να ρίξει μια ματιά στα αποτελέσματα των εκλογών του 2002 σε σχέση με τη σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης που τις προκήρυξαν. Το κόμμα του πρωθυπουργού Ετζεβίτ από σχεδόν 7 εκατομμύρια ψήφων που έλαβε το 1999, έπεσε στις 380 χιλιάδες ψήφους(!). Η διάσπασή του υπό τον Ισμαήλ Τζεμ πάτωσε επίσης. Γιλμάζ και Τσιλέρ εξαφανίστηκαν από το πολιτικό στερέωμα. Το όπλο του 10% γύρισε μπούμερανγκ και η νέα βουλή που προέκυψε είχε μόνο 2 κόμματα, το κλασσικό Κεμαλικό CHP υπό την ηγεσία ενός δεινόσαυρου της πολιτικής ζωής της Τουρκίας, του Ντενίζ Μπαϋκάλ και το νεοσύστατο Κόμμα της Δικαιοσύνης και της Ανάπτυξης, πολιτικό κληρονόμο του Ερμπακάν και εκφραστή της σιωπηλής Τουρκίας υπό τον πρώην δήμαρχο Κωνσταντινούπολης, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Μέσα σε λίγους μήνες, το πολιτικό προσωπικό της χώρας άλλαξε κατά συντριπτικά ποσοστά. Ήταν η εποχή που πολλοί - μεταξύ τους και εγώ - περιμένανε ένα νέο στρατιωτικό πραξικόπημα που θα επαναφέρει "την τάξη".
Το πραξικόπημα όμως δεν ήρθε. Και ο Ερντογάν κατάφερε με μαεστρικό τρόπο να κρατήσει τις ισορροπίες για όσο καιρό χρειαζόταν μέχρι να δυναμώσει τόσο πολύ πολιτικά στο εσωτερικό της χώρας ώστε πλέον να νοιώσει αρκετά ασφαλής και να έρθει σε ευθεία σύγκρουση με τον στρατό. Αφού απέφυγε την ποινικοποίηση του ίδιου του κόμματος του που επιχειρήθηκε από το στρατιωτικό κατεστημένο και απορρίφθηκε για μία μόλις ψήφο στο ανώτατο συνταγματικό δικαστήριο, προχώρησε σε αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες σε δημοτικές και εθνικές εκλογές, εξέλεξε τον Γκιουλ - εσωκομματικό του αντίπαλο - πρόεδρο της Δημοκρατίας και κυνήγησε ποινικά τους υποψήφιους στασιαστές από τις τάξεις του στρατού. Και τις τελευταίες βδομάδες τζόγαρε για να πετύχει το μεγάλο κόλπο. Να εκλέξει 330 βουλευτές που θα του έδιναν τη δυνατότητα να προχωρήσει σε μονομερή αναθεώρηση του Συντάγματος προς τα Γαλλικά πρότυπα και ουσιαστικά τη μετατροπή του πολιτεύματος της Τουρκίας σε Προεδρική Δημοκρατία. Ζυγίζοντας τις ρητορείες του ανάμεσα σε εθνικιστικά συνθήματα - που σκοπό είχαν να ροκανίσουν την εκλογική επιρροή του ΜΗΡ, δηλαδή της πολιτικής εκπροσώπησης των Γκρίζων Λύκων, στοχεύοντας στο να το ρίξουν κάτω από το 10% - και σε κινήσεις ανεκτικότητας απέναντι στους Κούρδους - των οποίων οι ανεξάρτητοι βουλευτές θα του χρησιμεύσουν ως σύμμαχοι στο μετεκλογικό τοπίο. H ρουλέτα σταμάτησε στο 326-327 με το ΜΗΡ εντός βουλής και τους ανεξάρτητους της Νοτιοανατολικής Τουρκίας να αριθμούν τους 36. Οι επόμενοι μήνες θα δείξουν το αν θα καταφέρει να ολοκληρώσει μία από τις πιο ταχείες μεταμορφώσεις χώρας στην ιστορία.
0 comments:
Post a Comment